Tiếp tục với phần 1, mặc dù mới qua 1 nửa cuốn sách nhưng chỉ còn 1/3 số lượng highlight. Tôi tự hỏi, liệu rằng do tác giả bắt đầu cạn ý tưởng hay do tôi đọc nửa cuốn sau hời hợt.

Phần hai: Những con khỉ và chiếc máy đánh chữ

Một câu chuyện hay được lấy làm ví dụ, khi cho vô hạn con khỉ gõ chữ, một con trong số chúng sẽ cho ra đời phiên bản chính xác của một đại danh tác nào đó, có thể là sử thi Iliad, có thể là Tam quốc diễn nghĩa, hoặc truyện Kiều. Câu hỏi tiếp theo:

Giả sử chúng ta đã tìm ra con khỉ đó giữa đám khỉ trên, vậy có độc giả nào dám đem khoản tiền dành dụm cả đời để đặt cược rằng tiếp theo, nó sẽ viết cuốn Odyssey hay không?

Hồ sơ thành tích của con khỉ, quả thật rất ấn tượng, nhưng bạn có thể phải chờ hết cả tuổi của hệ Mặt trời mà nó vẫn chưa viết được bản sử thi thứ 2.

8. Quá nhiều triệu phú nhà bên

Sách dạy làm giàu bằng những lời nói hoa mỹ, chung chung như thời kỳ 2000 - 2010 tôi hay bắt gặp trên giá sách, không còn nhan nhản nữa, đơn giản vì độc giả họ cũng “khôn” hơn. Tiếp đó là trường phái sách “người thực việc thực”, cố gắng lấy ví dụ thực tế, triệu phú này có những thói quen X, tỷ phú kia cũng có thói quen X. Từ đó cho ra đời khoảng 20 chương sách nói về những đức tính mà bạn nên sở hữu để trở nên giàu có.

Hai sai sót trong mẫu nghiên cứu, khi chỉ đề cập tới:

• Các con khỉ thành công, không đề cập tới những người có thói quen X nhưng đáng tiếc, ngập trong nợ nần.
• Khung thời gian giới hạn trong 1 giai đoạn, là lúc thị trường bò. Đây cũng là một nhân tố góp phần sự thành công nhưng lại bị thói quen X lấy hết công trạng.

Thông tin trong quá khứ với phép quy nạp rút ra nguyên nhân thành công cần xem xét lại: (i) hình mẫu thất bại và (ii) những nguyên nhân khác

9. Mua bán dễ hơn rán trứng

Bạn có thể nhận ra điểm kỳ lạ ở câu chuyện ở đầu: “làm sao mà có vô hạn con khỉ được?”. Thử kể lại theo một hướng khác - con khỉ không cần gõ chữ, nó chỉ cần quyết định mua (long) hay bán (short) một cổ phiếu vào đầu năm, cuối năm sẽ đóng vị thế để chốt lời/lỗ. Như vậy có 50% con khỉ sẽ mua và 50% còn lại sẽ bán, kết quả là, 1 trong 2 nửa này sẽ thành công và có lời từ thị trường trong năm đó.

Tại năm đầu tiên chúng ta gom đâu đó đủ 10,000 con khỉ (tôi tìm kiếm nhanh trên mạng và thấy Trái đất chúng ta có đủ lượng khỉ cho thí nghiệm giả tưởng này). Tới cuối năm, chúng ta sẽ có 5,000 con khỉ “thành công”. Tiếp tục cho năm thứ 2 - 2,500. Năm thứ 3 - 1,250, năm thứ 4 - 625, năm thứ 5 - 313. Hãy đặt tên cho 300 chú khỉ này và cho chúng mặc những bộ com-lê sang trọng. Tiếp tục theo dõi, tới năm thứ 10, có tới 9 quý ngài khỉ có thành tích vô tiền khoáng hậu là sinh lời 10 năm liên tục?! Không khó để thấy một con mình đầy lông, hậu duệ Tôn Ngộ Không sẽ lên bìa sách.

những lời bình luận rất thú vị và hữu ích về phong cách giao dịch xuất sắc, về trí óc sắc sảo của anh, và cả về những nguồn ảnh hưởng đã giúp anh đạt được thành tích này. Một số nhà phân tích thậm chí còn có thể chỉ đích xác những chi tiết nào trong thời thơ ấu đã mang đến thành công cho anh. Người viết tiểu sử cho anh sẽ lan man kể về tấm gương tuyệt vời của anh là bố mẹ anh; ở giữa cuốn sách đó có thể còn có những tấm ảnh chụp đen trắng để minh họa cho quá trình hình thành của một bộ óc vĩ đại.

Nhưng như thế không có nghĩa là tác giả xem thường tài năng của những người giàu có:

Tôi muốn duy trì thái độ của một người hoài nghi. Mọi người thường diễn giải sai quan điểm của tôi. Tôi không bao giờ nói rằng tất cả những người giàu có đều là kẻ ngu ngốc và tất cả những người thất bại đều không may mắn - tôi chỉ muốn nói rằng nếu không có thêm nhiều thông tin bổ sung, tốt nhất đừng đánh giá gì cả. Như thế an toàn hơn.

10. Kẻ thất bại lấy tất cả

Người ta có thể lập luận rằng người diễn viên được giao vai chính để nhờ đó sự nghiệp thăng hoa sở hữu những kỹ năng mà người khác không có - sự quyến rũ, hay một đặc điểm vật lý nào đó tương thích hoàn hảo với con đường sự nghiệp này. Tôi xin phép được nói khác. Người chiến thắng có thể có một số kỹ năng diễn xuất, nhưng tất cả những người khác đều như vậy, nếu không thì họ đã không đến phòng chờ để thử vai làm gì.

11. Sự ngẫu nhiên và tâm trí chúng ta: chúng ta mù lòa về xác suất

nếu chúng ta phải tối ưu hóa ở mỗi bước đi trong cuộc sống, thì điều này sẽ tiêu tốn của chúng ta một lượng vô hạn thời gian và năng lượng. Vì vậy, trong chúng ta chắc chắn phải tồn tại một quá trình ước tính xấp xỉ để biết nên dừng lại ở đâu.

Chúng ta đa phần hiểu sai và lẫn lộn giữa thiếu vắng bằng chứng và bằng chứng của sự thiếu vắng:

Ví dụ, tôi kiểm định một số liệu pháp hóa trị, chẳng hạn Fluorouracil, cho bệnh ung thư đường hô hấp trên, và khám phá ra rằng chúng tốt hơn giả dược, nhưng chỉ hơn một chút ít; liệu pháp này (cùng với những điều trị khác) cải thiện tỉ lệ sống sót từ 21/100 lên 24/100. Với kích thước mẫu nghiên cứu, tôi không thể tự tin khẳng định rằng tỉ lệ sống sót tăng thêm 3% này là nhờ liệu pháp trên; nguyên nhân có thể chỉ đơn thuần là sự ngẫu nhiên. Tôi viết một bài báo tóm tắt kết quả kiểm định và nói rằng không có bằng chứng cho thấy liệu pháp trên giúp cải thiện tỉ lệ sống sót và những nghiên cứu bổ sung là cần thiết. Một phóng viên y học sẽ tiếp nhận thông tin này và tuyên bố rằng Giáo sư N.N. Taleb đã tìm ra bằng chứng cho thấy Fluorouracil không giúp được gì - khẳng định này trái ngược hoàn toàn với ý định của tôi.

14. Sự ngẫu nhiên và sự thanh lịch cá nhân

Hãy hết sức lịch sự với thư ký của bạn khi bạn thua lỗ tiền bạc (thay vì trút giận lên anh ta như thói quen của rất nhiều nhà giao dịch mà tôi khinh bỉ). Đừng đổ lỗi cho người khác về số phận của bạn, ngay cả khi họ xứng đáng với việc đó. Đừng than thân trách phận, ngay cả khi người bạn đời bỏ bạn để chạy theo một huấn luyện viên trượt tuyết đẹp trai hay một cô người mẫu trẻ đầy tham vọng. Đừng than phiền. Nếu bạn mắc phải “vấn đề thái độ” (phiên bản vô hại) như một người bạn thời thơ ấu của tôi, đừng đóng vai người tốt nếu việc làm ăn của bạn vắng khách dần

Điều duy nhất mà nữ thần may mắn Fortuna không thể kiểm soát chính là hành vi của bạn. Chúc may mắn.

15. Ba suy nghĩ đến muộn trong phòng tắm

Suy nghĩ thứ nhất: Kỹ năng nghịch đảo

Nếu bạn cược một lần và mất hết 1 triệu đô-la vào trò cò quay roulette trong chuyến thăm Las Vegas sắp tới, bạn sẽ không thể khẳng định chắc chắn rằng kết quả đơn lẻ này là do nhà cái có lợi thế hay bạn gặp vận xui bất ngờ. Nếu bạn chia ván bạc thành một chuỗi gồm 1 triệu lần cược, mỗi lần cược 1 đô-la, thì số tiền bạn thu về sẽ cho thấy nhà cái có lợi thế.

Vị thống đốc ngân hàng trung ương hạ trần lãi suất, sau đó nền kinh tế phục hồi, nhưng chúng ta không biết ông ta mang lại sự phục hồi đó hay khiến nó diễn ra chậm lại. Chúng ta thậm chí không biết rằng ông ta liệu có làm mất ổn định nền kinh tế hay không khi làm tăng cao rủi ro lạm phát trong tương lai. Ông ta có thể tìm ra một lời giải thích hợp lý về mặt lý thuyết, nhưng kinh tế học là một lĩnh vực mang tính kể chuyện và khi từ hiện tại nhìn về quá khứ thì kiểu gì họ cũng đưa ra được những lời giải thích xác đáng.

Suy nghĩ thứ hai: Lợi ích bổ sung của sự ngẫu nhiên

Một câu hỏi vẫn còn để ngỏ là liệu những người tối ưu hóa không hạnh phúc vì họ liên tục tìm kiếm những thứ tốt hơn hay những người không hạnh phúc thường có xu hướng tối ưu hóa để vượt ra khỏi sự đau khổ của mình.

Cùng lắm thì bạn có thể quyết định rằng bạn có thể (tương đối) nghèo, nhưng được tự do về thời gian, hoặc trở nên giàu có nhưng lại phụ thuộc như một nô lệ… Tôi xin nhắc lại rằng tổ tiên của chúng ta không hề chịu ảnh hưởng từ dàn bài, lịch trình hay những hạn cuối.

Tôi ước rằng có thể đọc được kết luận này sớm hơn, để rời bỏ bản tính thích tối ưu mọi thứ trong khi đang lãng phí thời gian và nguồn cơn hạnh phúc của chính mình, trong nhiều vấn để.

Một mức độ khó đoán nhẹ nhàng trong hành vi của bản thân có thể giúp bảo vệ chính bạn trong những tình huống xung đột. Ví dụ, bạn luôn luôn có một ngưỡng phản ứng giống nhau. Bạn đặt ra một ngưỡng lạm dụng, chẳng hạn 17 nhận định sỉ nhục một tuần, trước khi bạn nổi điên và đấm vào mặt kẻ thứ 18. Tính chất có thể dự đoán kiểu như thế này sẽ cho phép người khác lợi dụng bạn cho đến điểm bùng phát đã được biết trước và dừng lại ở đó. Nhưng nếu bạn ngẫu nhiên hóa điểm bùng phát của mình, đôi lúc phản ứng quá mạnh với chỉ một trò đùa nhỏ nhất, người khác sẽ không biết chi tiết về việc họ có thể đẩy bạn đi được bao xa.

Điểm ngẫu nhiên hóa này, theo tôi là một trong những quy tắc của lý thuyết trò chơi mà tôi sẽ tìm hiểu trong thời gian tới.

Suy nghĩ thứ ba: Đứng một chân

Chúng ta ưa thích tính rõ ràng, tính ghi dấu, tính cá nhân, tính tường thuật và tính hữu hình; chúng ta khinh bỉ tính trừu tượng. Tất cả mọi thứ tốt đẹp (thẩm mỹ, đạo đức) và sai trái (bị sự ngẫu nhiên đánh lừa) đồng hành với chúng ta có vẻ đều bắt nguồn từ nó.